Tokom šestog veka pre nove ere, u antičkom polisu Atini odvijala su se  kurpna društvena previranja. Politička i ekonomska dominacija privilegovane aristokratije nad osiromašenim i prezaduženim radnim stanovništvom, počela je da se ljulja pod naletom teške materijalne krize. Kriza je navela radno stanovništvo na pružanje otpora i pobunu protiv oligarhije, što je dovelo do stvaranja pogodnog tla za istorijske promene.

Pod reformatorskom palicom najpre Solona  a zatim Klistena  – koga istorija poznaje kao oca demokratije – udareni su temelji novog demokratskog poretka u kome se politička moć prenosi na slobodno građanstvo.

Društvene reforme obuhvatile su oduzimanje apsolutne vlasti do tada svemoćnoj aristokratiji, brisanje dugova radnog stanovništva, ukidanje dužničkog ropstva i omogućavanje slobodnim građanima da ravnopravno učestvuju u odlučivanju o državnim pitanjima. Iako su se reforme odnosile samo na usko definisanu grupu građana (slobodne muškarce starije od 30 godina  i nisu obuhvatale žene i robove) i imale su svojih nedostataka, ipak su za vreme u kom su nastale predstavljale značajan iskorak.

Stari Atinjani su tako ostavili u nasleđe jednu od najznačajnijih društvenih prekretnica zapadne civilizacije.

Dve i po hiljade godina kasnije, dužnička kriza savremenog doba je pogodila zatečeno stanovništvo moderne Grčke i dovela do ekonomskog sunovrata zemlje. Brutalni ekonomski program skrojen sa ciljem da povrati posrnulu ekonomiju, doživeo je kolosalni neuspeh. Za samo tri godine, doveo je do naglog srozavanja životnog standarda, munjevitog rasta nezaposlenosti i opadanja prihoda na svim nivoima. Reakcija na sve to su masovni protesti, javni bunt i društveni nemiri, koji su u zemlji Helena postali deo građanske svakodnevnice.

Kao što je rezimiranje dosadašnjeg sprovođenja programa pokazalo, uvedene mere ne samo što nisu ostvarile postavljene ciljeve, već su direktno pogodile najugroženije društvene slojeve. Pored toga,  dovele su do masovnog gubitka radnih mesta, potpunog političkog razdora i munjevitog širenja agresivnog populizma.

U ovom do juče pitomom društvu u kome je vladalo blagostanje, sa teskobom sve češće raspoznajem jezive karakteristike naših mračnih devedesetih. Napetost na zategnutim licima. Nervoza u ophođenju. Kalašnjikovi u rukama dvadesetogodišnjaka. Besparica. Ekspanzija do juče nepostojećih nacionalističkih partija koje raspiruju mržnju. Zalagaonice koje preko noći niču na sve strane.

Decenijama utemeljenu političku elitu potresa skandal za skandalom. Dok se porodice u celoj zemlji bore da sastave kraj sa krajem, klupko dugogodišnjeg koruptivnog orgijanja političke elite je tek počelo da se odmotava.

Jedna po jedna, na videlo izlaze afere u kojima su glavni akteri podmitljivi vlastodršci. Razotkrivanje brojnih slučajeva bahate zloupotrebe položaja, basnoslovnih pronevera državnog novca i armije podmićenih funkcionera su doveli do opšte ozlojeđenosti građana i njihovog potpunog gubitka poverenja u tradicionalne političke partije.

Trulost sistema koji je toliko dugo nekažnjeno omogućavao bezočnu korupciju je ogoljena, a osiromašeno i razočarano građanstvo polako tone u nemoćnu ogorčenost, postajući lak plen za populističke propagatore mržnje.

Grčka u ovom periodu prolazi kroz burna društvena previranja, a suprotstavljene političke struje kolebaju rastrzanu naciju i potresaju iz temelja ovo do juče spokojno okruženje.U društveno-političkoj sferi je kao posledica svih tih dešavanja došlo do stvaranja praznine, ideološkog vakuma koji postojeće političko telo više ne može da ispuni. Nema čime.

Vreme će pokazati u kom pravcu će se društvena misao razvijati i kojoj će struji podrška građana prevagnuti; ali ono što je sigurno je to da se ovo društvo bespovratno menja. Grčko građanstvo ima tu sreću da nije moralno malaksalo od dvodecenijske borbe za suvu egzistenciju i nije zamračeno senkom građanskog rata koji je kod nas osim toliko života pokosio i širinu duha. Samim tim, ima više energije i volje za društveni aktivizam i suprotstavljanje sputavajućim silama usmerenim od strane moćnih interesnih grupa i „doktoranata šoka”, kao i regresivnim stavovima fanatičnih konzervativaca i ekstremista.

A pošto se točak istorije neizbežno okreće, pitam se da li bi bilo nerealno očekivati da se na ovom istorijskom mestu i u ovom kritičnom trentutku začne novi pomak u društvenoj svesti?

Kao što je antička kriza u šestom veku pre nove ere rezultirala korenitom društvenom reformom  i prvim iskorakom ka stvaranju društva jednakih, pitam se da li i ova kriza nosi u sebi reformatorsko seme? Seme iz kojeg može nići nova paradigma humanijeg društvenog uređenja i smislenije raspodele materijalnih dobara nego što je to slučaj u svetu koji nas okružuje.

Seme promene koje nosi mudrost pokolenja čija se kolektivna svest razvija,  uči na napravljenim greškama i hrabro ide u susret nepoznatom.

* * *